Basın işletmeleri, diğer iktisadi işletmeler gibi kâr elde etmek amacıyla kurulmuş işletmelerdir. Diğer işletmelerde olan temel özellikler basın işletmelerinde de vardır. Bu temel ögelerden biri yerdir. Basın işletmesi faaliyetini sürdüreceği bir yere, bir binaya ihtiyaç duyar. Bu sahip olduğu veya kiraladığı bir yerdir.

İkinci öge sermayedir. Basın işletmesinin sahip olduğu faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli maddi ve gayri maddi varlıklara sermaye denir. Bu sermaye içinde iki kısım vardır. Ana sermaye(sabit sermaye) ve döner sermaye(hammadde, malzeme, nakit alacaklar vb).Marka ve isim hakları ana sermayeye dâhil edilir.

Üçüncü öge emektir. Bu işgücüdür. Gazetenin çıkarılması ve satılması faaliyetinde bulunan işgücü basın işletmesi için en önemli unsurlardan biridir.

Dördüncü ögeyi sermayedar(girişimci) oluşturur. İşletmeyi yöneten, ne üretileceğine, nasıl satılacağına, kimlere satılacağına, gelirler ve giderlerin nelerden oluşacağına karar veren kişidir. Bildiğimiz anlamda patrondur.

Beşinci öge teknolojidir. Bilindiği gibi teknoloji malların ve hizmetlerin üretilmesinden satışına kadar olan süreçteki teknik ve idari yöntemlerin bütünüdür. Bugün gazeteler için teknoloji çok önem arz eder. Günümüzde gazetelerin sorunu teknolojiye sonuna kadar zorlama, daha iyi gazete çıkarma, ama bunu yaparken de kar etme sorunu ile karşı karşıyadır. Gazeteler zamanla yarıştıklarından teknolojiye ayak uydurmak zorundadırlar. Günümüz gazeteciliği ofset siteminden dijital teknolojiye geçmiştir. Bu da ofset hazırlığın en az düzeye indirilmesini sağlamıştır. Haber toplama, haberleri değerlendirme, baskı artık bilgisayarlarla yapılmaktadır.

Bütün bu özellikler nedeniyle gazete işletmelerinin maliyetlendirmesi çok önem taşımaktadır. Günümüz gazeteleri birkaç istisna dışında genelde zarar etmektedir. Holding içinde yer alan gazeteler diğer grup şirketlerinin karları ile ya da patronun özel sermaye aşılaması ile sübvanse edilmektedir.

Gazetelerin üretim maliyetinin en önemli kalemi kâğıt ve mürekkeptir.

Bir gazetenin üretim maliyeti hammadde(kâğıt ve mürekkep),üretim faaliyetinde yer alan editoryal personelin maliyeti ve genel üretim giderlerinden oluşur. Gazete baskı adedine göre değişen giderlere değişken giderler denir. Gazete üretimine bağlı olmaksızın değişmeyen zorunlu yapılan giderler sabit giderlerdir. Editoryal kısımda gazete baskı adedine göre değişmeyen ve mutlaka olması gereken giderler vardır. Genel yayın yönetmeni, yazı işleri müdürleri ücretleri gibi. Ancak biz bu üretime bizzat katılanların maliyetinin de üretim maliyeti içinde değerlendirilmesini uygun görüyoruz.

Kâğıt maliyeti toplam maliyetin % 20’sini oluşturur. Kâğıdın kalitesi maliyeti etkileyen en önemli faktördür. Kaliteli kâğıt beyazdır; bu da mürekkepten tasarruf sağlar. Maliyeti düşürmek için gazeteler daha çok düşük gramajlı kâğıt kullanımı yoluna gitmektedirler. Bu da baskıların forseli olmasına(bir yüzdeki baskının, öteki yüzüne vurması) ve okumayı zorlaştırmaya neden olmaktadır. Üstelik reklam verenler için kaliteli kâğıt önem taşır. Ancak gramaj değişikliği bir anda maliyetleri değiştirmektedir; örneğin 45 gramlık kâğıt 52 gramlık kâğıtla değiştirilirse maliyetlerde % 40 artış olduğu hesaplanmıştır.

Yazı işleri giderleri toplam maliyetin % 20’sini oluşturur

Üretime katılan direkt işçilik maliyetlerine yazı işlerinin giderleri girer. Yazı işleri kadrosu gazete çalışanlarının toplam   %15-22’sini oluşturur. Yazı işleri giderleri de toplam giderlerin % 15-20’sidir.

Haber giderleri yazı işlerinin önemli gider kalemi olup haber ajans ve dökümantasyon giderlerinden meydan gelir. Günlük gazeteler birkaç ulusal ve uluslararası ajansa abonedir. Son zamanlarda büyük ajansların önemli teknolojik yatırımlara gitmesi abonman fiyatlarını arttırmıştır.

Basımevinde(matbaada) çalışanların ücretleri toplam maliyetin % 30-50’sini oluşturur.

Genel üretim giderleri, yardımcı madde, enerji, taşeron giderleri, baskı makinelerinin amortismanı gibi giderler genel üretim giderleridir. Bu giderler toplam maliyetinin % 3-5’ini oluşturur.

Gazetelerin dağıtım, satış giderleri önemli kalem olarak ortaya çıkar

Gazetenin satış, pazarlama giderleri önemlidir. Pazarlama, reklam komisyonları, dağıtım giderleri, muhasebe, idari işler vb giderler genel yönetim ve pazarlama giderleridir.

Maliyet kalemlerini ve nispi paylarını bir tablo halinde gösterirsek;

Satış, dağıtım ve genel giderlerin dağılımı da şöyledir:

Bir gazetenin başa başnoktasına ulaşması çok önemlidir.

Bir gazetenin başa başnoktası şu şekilde hesaplanır: Örneğin bir 50 kuruşa okuyucuya satılan gazetenin değişken giderinin 30 kuruş, günlük sabit giderinin 30.000 TL olduğunu varsayalım.

Başa baş Noktasında Gazete Satış Adedi(günlük)=Sabit giderler/(fiyat-değişken gider) formülü ile hesaplanır. Örneğimizde bu gazetenin günde 150.000 adet satması halinde başa başnoktasında bulunduğu görülmektedir. Maliyeti 15.000 TL’ye düşürelim; bu durumda başa başnoktasında gazete günlük satış miktarı 75.000 adettir.

Baskı adedi satış miktarının iade oranı ile çarpılması ile hesaplanır

İade oranları genellikle % 30-40 civarındadır. Örneğimizde bu gazetenin iade oranının % 40 olduğunu varsayarsak 75.000*1,40=105.000 adet baskı adedine ulaşırız. Tabi ki üretim maliyeti 105.000 adetten hesaplanacağı dikkate alınmalıdır.

Gazete satış geliri ile gazete üretim maliyetinin karşılanması şarttır.

Gazete üretim maliyetinin gazete satış fiyatından fazla olması halinde ne kadar satarsa satsın sabit giderlerini karşılayamayacaktır.

Gazete işletmeciliğinde başa başnoktasına ulaşmak günümüzde çok zordur. Gazete birim başına maliyetten dolayı zarar edilmekte ve bu zarar reklam ve ilan gelirleri ile kapatılmaktadır. Oysa ilan gelirleri döner sermayeye ve yatırımlara dönüşmesi gereken gelirlerdir. Buna dokunmamak lazımdır. Fakat bu durum Türk gazete işletmelerinde söz konusu değildir.

Matbaası olmayan gazetelerde eğer birim gazete başına zarar ediliyorsa matbaaya verilen gazete başına baskı gideri kadar bir gider yazı işlerinde veya diğer giderlerde bir fazlalık var demektir. Bu nedenle bu gazetelerin maliyetlerinde ciddi tasarrufa gitmeleri gerekmektedir.

Türkiye’de gazeteler mali yapı bakımından oldukça zor durumdadırlar.

Türkiye’de internetin yaygınlaşması, Türk insanının okuma alışkanlığının olmaması, hayat gayesinin getirdiği telaştan kolay okunan gazetelere yönelinmesi, nedeniyle gazete tirajları oldukça düşmüştür.

Ciddi gazeteler yüksek maliyetle çalışmakta, tasarruf yapamamaktadırlar.

Ana sermaye yetersizliği ve kar yaratılamadığı için döner sermaye eksikliği gazeteleri ciddi bir mali krize sokmuş bulunmaktadır.

Bu durumda maliyetlerde ciddi tasarrufa gidilmezse gazetelerin kapanması hiç de uzak ihtimal değildir. Sermaye ve kar yaratamama sonucunda gazete işletmelerinde birleşme, kapanma veya ciddi bir şekilde okuyucu kayıpları yaşamaları yakın gelecekte beklenmelidir.

Mustafa PAMUKOĞLU

USİAD Bildiren Dergisi 57. Sayı

Derginin 57. Sayısını okumak için tıklayınız

www.usiad.net